Z czasem niektóre osoby związane ze środowiskiem Inicjatywy Pracowniczej, widząc palącą potrzebę uczestnictwa w związku zawodowym kogoś o kompetencjach prawnych podjęły decyzję o wykształceniu się w tym kierunku. Decyzja ta szybko okazała się strzałem w dziesiątkę, ponieważ jeszcze w czasie studiów tych osób udało się powołać grupę do spraw pranych OZZIP z pomocy której każdego dnia korzystają komisje związku, a przed sądami prowadzone są sprawy poszczególnych pracowników, których prawa zostały naruszone. Co szczególnie ciekawe, jednym z istotnych czynników, który pozwala wygrywać większość spraw jest bliskość członków grupy z komisjami. Pracując na co dzień na rzecz realizacji postulatów komisji, prawnicy rozumieją zdecydowanie lepiej specyfikę danego zakładu niż ktoś z zewnątrz. Poza grupą prawną w reprezentowaniu członków związku brali niekiedy również udział aktywiści. Bardzo często byli oni w stanie przedstawić wiele merytorycznych argumentów przed sądem, ale uskarżali się na aspekty proceduralne działające na ich niekorzyść. Dlatego też, niezbędne było powołanie grupy prawnej.

Obsługa związku

Dominującą aktywność grupy stanowi pomoc prawna z zakresu bieżącej obecności na zakładzie pracy. Podczas zakładania komisji, reprezentowania swoich członków, korespondowania z pracodawcą, opiniowania i uzgadniania regulaminów pracy i wynagradzania, kontrolowania zasad BHP, działalności społecznej inspekcji pracy itd. – pracownicy nie są bardzo często w stanie samodzielnie doglądać procedur, bez dopilnowania których pracodawca może zakwestionować ich ruchy. Co więcej, w dużych zakładach pracy, w których na co dzień pracodawca ma dostęp do swoich prawników wykorzystywanych do prowadzenia działalności gospodarczej, pracownikom wmawia się, iż nie powinni dyskutować na temat niektórych zasad. W rzeczywistości, jeżeli pracownicy nie przeciwstawią się takiej narracji, będzie to dla nich oznaczać przyjęcie mniej korzystnych rozwiązań, niż te, które mogliby wywalczyć sami.

Korzystając ze wsparcia profesjonalnych prawników pracodawcy konstruują niekiedy poszczególne postanowienia dotyczące pracowników w taki sposób, by załoga odniosła wrażenie poprawy warunków pracy, lecz w rzeczywistości porozumienia te naszpikowane są licznymi wytrychami, do wykorzystania przez zatrudniających w dogodnym przez nich momencie. Dlatego tak ważna jest również fizyczna obecność pełnomocników związkowych podczas negocjacji. Dzięki temu mogą oni szybko ocenić, co realnie będą oznaczać dla pracowników zapisy poszczególnych porozumień. Uczestnicząc w redagowaniu pism do pracodawców, zabierając głos w sporach – związek daje sygnał, że w konfliktach uczestniczy nie tylko wąska reprezentacja załogi, ale także rozbudowana struktura, która ma do dyspozycji szeroką gamę narzędzi egzekwowania praw pracowniczych.

Równolegle do czynności podejmowanych bezpośrednio przez członków grupy, starają się oni instruować związkowców w jaki sposób samodzielnie radzić sobie z materią formalną, co daje im większą pewność w samodzielnych decyzjach na zakładach, a także pozwala lepiej przewidzieć przyszłe ruchy.

Istotną kwestią jak się okazało dla komisji, jest obecność prawników w ich codziennym funkcjonowaniu. Inicjatywa Pracownicza musiała nie raz w swojej historii korzystać z usług zewnętrznych prawników, co bardzo często prowadziło do tego, iż nie znając specyfiki danego zakładu pracy doradzali oni takie rozwiązania, które były mniej satysfakcjonujące dla pracowników.

Prowadzenie spraw przed sądem

Kolejną doniosłą dziedziną pomocy prawnej, w którą angażuje się grupa jest reprezentowanie związku i jego poszczególnych członków przed sądami. Ze względu na to, że jak do tej pory żaden z uczestników grupy prawnej nie jest jeszcze profesjonalnym prawnikiem (radcą prawnym, adwokatem), prawnicy związkowi otrzymują pełnomocnictwa na podstawie procedury cywilnej pozwalające na to przedstawicielowi związku zawodowego. Co prawda sprawy przed sądami pracy to zdecydowana większość procesów w jakich figuruje Inicjatywa Pracownicza, lecz nie ulega wątpliwości, iż istnieje potrzeba udziału prawników związkowych także w procesach karnych i administracyjnych. Potrzebę tą widać szczególnie w chwilach, gdy związek kieruje do prokuratury zawiadomienia o przestępstwach przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, czy utrudnianiu działalności związkowej.

W tym momencie prowadzone jest 18 postępowań, z czego 15 na obszarze apelacji poznańskiej, 2 warszawskiej i 1 wrocławskiej. Aktywność grupy koncentruje się na Wielkopolsce ze względu na to, że wszystkie osoby ją tworzące mieszkają w Poznaniu. Przez lata działalności istniało i istnieje nadal zapotrzebowanie wśród komisji z innych części Polski na kierowanie się ze swoimi problemami do sądów, co zresztą było w jakimś stopniu realizowane. Niestety nieraz ze względu na odległości dzielące członków grupy od poszczególnych załóg grupa nie może zagwarantować pomocy prawnej w takim samym stopniu jak w Wielkopolsce (co tyczy się również obsługi związku). Zapotrzebowanie na pomoc prawną rośnie wraz z coraz większą liczbą członków związku. W tym momencie obserwujemy gwałtowny wzrost liczebności Inicjatywy Pracowniczej.

Przed sądami rozstrzygane są między innymi sprawy dotyczące: ustalania liczby członków związku zawodowego, uchylania kar z tytułu odpowiedzialności porządkowej, wypowiedzeń umowy o pracę, odpraw i odszkodowań. W wielu z tych przypadków pracownicy nigdy sami nie zgłosiliby się do sądu. Pracodawcy, mając tego świadomość, pozwalają sobie na zwolnienia za wyrabianie 99,68% normy, czy nieobecności w trakcie choroby. Jest to niestety zjawisko masowe. Pracownicy obawiają się, że język i skomplikowane procedury prawne za bardzo ich przytłoczą i narażą na dodatkowe koszty, a pracodawca z użyciem profesjonalnych prawników i tak dopnie swego. Rzeczywiste oblicze polskiego wymiaru sprawiedliwości potwierdza, iż ich obawy są uzasadnione co jeszcze bardziej pogrąża osoby potrzebujące.

Jak do tej pory, w procesach, w których brali udział przedstawiciele związku zawodowego, udało się wygrać 21 spraw. 12 zostało zakończonych ugodą, przy czym należy traktować to również jako swoiste zwycięstwa, ponieważ pracodawcy mieli świadomość, tego, iż sądy przyznałyby rację związkowcom, a pojednanie pozwala na szybsze zakończenie sporu. 11 postępowań zostało przegranych, nie mniej jednak świadczy to również o tym, że Inicjatywa Pracownicza mimo trudnych stanów faktycznych nie pozostawia swoich członków samych i walczy o korzystne orzeczenia dla pracowników do końca.

Wszystkie zagadnienia poruszane podczas procesów są po ich zakończeniu odpowiednio opisywane i publikowane Biuletynie Inicjatywy Pracowniczej oraz na stronie internetowej związku. W opisach tych, członkowie grupy odnoszą się nie tylko do problematyki prawnej, ale także szerszego kontekstu poszczególnych zakładów pracy, tak aby również reszta związku mogła posiłkować się treściami wyroków. Przy okazji sporów przed sądami korzystne dla pracowników są nie tylko same werdykty. Przykładem tego może być sprawa wytoczona spółce Amazon, w której to powołany biegły z zakresu BHP sporządził obszerną opinię, w której wykazał, że „Praca w Amazonie nie jest dostosowana do możliwości fizycznych i psychicznych człowieka i pracownika”. Na podstawie tej opinii komisja zakładowa przy Amazon nie tylko prowadziła swój przekaz medialny, ale przede wszystkim wytykała pracodawcy naruszenia, które nie mogły być już traktowane jako wymysł pracowników, a poważne zarzuty, które podzielił specjalista.

Potrzeby na przyszłość

Tak jak to już było wyżej poruszane – związek potrzebuje osób z zacięciem prawny. Szczególnie wsparcie ze strony prawników z miejscowości innych niż Poznań byłoby na pewno czynnikiem, który przyczyniłby się do zwiększenia dynamiki działań na zakładach pracy. W tym momencie grupa nie może zlekceważyć doniosłych problemów komisji z innych regionów i pomaga im, co angażuje czas, który powinien był być zagospodarowany lokalnie. 2 osoby obsługują i reprezentują przed sądami członków ponad 60 aktywnych komisji z 27 miejscowości. Poza intensyfikacją dotychczasowych działań, grupa ma również aspiracje do redagowania własnego pisma i otworzenia platformy studenckiej. Szczególnie dla tej grupy opcja zaangażowania się w związek zawodowy powinna być atrakcyjna, ponieważ tylko i wyłącznie tą drogą przyszli prawnicy mogą praktykować występowanie przed sądem.

Michał Sobol / Grupa do spraw prawnych OZZIP